Kozłek lekarski – gatunek zbiorowy obejmujący kilka do kilkunastu gatunków i podgatunków o podobnym działaniu leczniczym. W naturze bylina, jako uprawna dwuletnia. Występuje w całej Eurazji z wyjątkiem stref arktycznych i pustynnych. Uprawiany i dziczejący w Ameryce Północnej. W Polsce pospolity. Roślina wydziela słodki, miodowy zapach, będący dla kotów afrodyzjakiem.
Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Siedlisko: brzegi wód, mokre łąki, torfowiska niskie, wilgotne lasy, czasami spotykany w formie skarlałej w miejscach suchych. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Filipendulion, Ass. Valeriano-Filipenduletum.
W pierwszym roku wytwarza przyziemną rozetę ogonkowych, nieparzystopierzastych liści. W drugim roku wytwarza masywną łodygę. Pod ziemią posiada krótkie kłącze. Zwykle nie wytwarza rozłogów.
Roślina lecznicza.
Surowiec zielarski: korzenie Radix valerianae. Zawierają liczne biologicznie czynne substancje: estry kwasu izowalerianowego, kwas walerenowy, waleranon, walerenal i inne.
Działanie:
Kłącze i korzeń kozłka lekarskiego są stosowane w ziołolecznictwie w leczeniu zaburzeń neurowegetatywnych, jako łagodny środek uspokajający oraz ułatwiający zasypianie, jednakże nie ma wystarczających dowodów klinicznych, że jest on skuteczny w tym celu. Gotowe preparaty farmaceutyczne mają postać kropli zawierających alkoholowy wyciąg z kłącza (krople walerianowe), tabletek, kapsułek. Preparaty te zwyczajowo nazywa się walerianą. Wchodzi także w skład mikstur o działaniu uspokajającym.
Sposób użycia i dawkowanie:
napar – 2-3 g surowca na filiżankę gorącej wody, dobowo – 10 g surowca od 1 do kilku razy w ciągu doby. Nalewka – 0,5-1 łyżeczka od 1 do kilku razy w ciągu doby. Ekstrakt – ilość odpowiadająca 2-3 g surowca na dzień. Zewnętrznie kąpiel – 100 g surowca na 1 pełną kąpiel.
Zbiór i suszenie:
Surowca nie pozyskuje się z siedlisk naturalnych, lecz wyłącznie z uprawy. Dzięki temu nie zmniejsza się jego liczebności, ponadto surowiec pozyskany z uprawy ma lepsze własności, więcej substancji czynnych.
